پسماند(بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ)

 مقدمه

شاید برای ما هر شب زباله را در حاشیه خیابان گذاشتن یک عادت شده باشد. ارتش بزرگی از کارگران زحمت کش شهرداری در شب های داغ تابستان و سوز و سرمای زمستان حجم عظیم زباله ها را از سطح شهر جمع آوری می کنند تا صبح اثری از کیسه های سیاه، متورم و گاه دریده از پنجه موش و گربه ها در کوچه و خیابان ها نباشد. آخر هر سال هم هزینه های پسماند از شهروندان بر مبنای محله و به مساوات توسط شهرداری اخذ می شود. با این نگاه شاید تصور این که زباله ها دو هفته روی هم انباشته شوند خارج از تصور ما باشد.

نگاهی به روش جمع آوری زباله در شهری مثل تورنتوی کانادا شاید نگاه ما را تا اندازه ای عوض کند. در این شهر هر خانواده سه سطل زباله به رنگ های سبز، آبی و خاکستری دارد. باقی مانده مواد غذایی (ارگانیک) در سطل سبز، بازیافتی ها اعم از پلاستیک و کاغذ در سطل آبی و زباله هایی که امکان بازیافت ندارند و شامل دسته اول هم نیستند مثل جعبه میوه چوبی، فویل آلومینیومی، ظرف و شیشه ها در سطل خاکستری قرار می گیرند.

ساکنان ظرف های کوچکتری در زیر سینک ظرف شویی دارند و سطل های بزرگتر در بیرون و کنار ورودی خانه قرار می گیرند (در مورد آپارتمان ها، ظروف جداسازی در محل شوتینگ قرار گرفته است). به این ترتیب عملا حجم زباله تولیدی هر خانواده به سه بخش تقسیم می شود. ماشین های شهرداری هم براساس جدولی که برای هر محله مشخص شده، سطل بازیافتی ها و مواد غیرقابل مصرف را یک هفته در میان و سطل سبز مواد غذایی (ارگانیک) را هر هفته می برند.  این کار در درجه اول هزینه سنگین جمع آوری روزانه و نیاز به حضور وسیع نیروی انسانی و خودرو برای پاکسازی شبانه را به شدت کاهش داده و با جداسازی از مبدا امکان استفاده از موارد ارگانیک به عنوان کود و بازیافت آسانتر مواد را فراهم می سازد، در عین حال فضای کمتری از زمین برای دفن مواد غیرقابل مصرف اشغال خواهد.

البته این تمام ماجرا نیست، کاهش تولید زباله از دو راه عمده مورد توجه ویژه شهرداری تورنتو بوده است. اول ایجاد انگیزه اقتصادی، به این ترتیب که هر خانواده باید براساس اندازه سطل خاکستری (دارای 4 اندازه) مالیات بپردازد، بنابر این اگر خانواده ها برای کاهش هزینه مایل هستند که از کوچکترین سطل استفاده و کمترین زباله بی مصرف را تولید کنند. از طرف دیگر آپارتمان ها هم براساس حجم تولید زباله خود باید هزینه بپردازند، این امر موجب می شود که مدیریت ساختمان ها که توسط شرکت های تخصصی انجام می شود (نه به وسیله افراد بازنشسته و معمولا بی کار ساکن بلوک یا آپارتمان!) تمام تلاش خود را برای آموزش ساکنان برای کم کردن هزینه ها انجام می دهند.

از طرف دیگر خود شهرداری هم با جدیت به وسیله رسانه های مختلف شامل تلویزیون، رادیو، روزنامه، بروشورها و پوسترهای تبلیغاتی موضوع اطلاع رسانی را با جدیت ادامه می دهد، به شکلی که تقریبا همیشه یکی از پوسترهای نصب شده در آسانسورهای مراکز مسکونی اختصاص به اطلاعیه ای در مورد صرفه جویی انرژی و مساله کاهش زباله یا تفکیک صحیح آن دارد. هر سال تقویم های ویژه آموزشی توسط شهرداری به صورت رایگان به همه خانواده ها داده می شود و سایت سازمان پسماند تورنتو هم  راهنمایی های لازم را برای شهروندان ارائه کرده به گونه ای که اگر ابهامی در مورد چگونگی و زمان بیرون گذاشتن زباله خاصی مورد نظر باشد، اطلاعات لازم در سایت وجود دارد.

نکته دیگر گرفتن مالیات جمع آوری زباله از شرکت های بزرگی است که محصولات آن ها در بسته بندی عرضه می شود که از جمله آن ها می توان به شرکت های تولید نوشابه و آب معدنی اشاره کرد.

شهرداری برای زباله های خاص هم برنامه خاص خود را دارد، زباله های الکترونیک مثل تلویزیون و وسایل برقی، باتری، لامپ، وسایل بزرگ مثل مبلمان، یخچال و اجاق، رنگ و مواد سمی و خطرناک و... هم هر کدام به صورت جداگانه جمع آوری می شوند. اگر هم جایی مثل رستوران های پر رفت و آمد تولید زباله زیادتر از حد معمول داشته باشد، به ازای مراجعات بیشتر خودروهای شهرداری هزینه آن را باید جداگانه پرداخت کند، به این ترتیب هیچ مساواتی بین تولید کنندگان زباله وجود ندارد و هر نوع تحمیل بار اضافه به شهرداری یا تولید اضافی زباله با پرداخت هزینه بیشتر همراه است.

در نهایت، آموزش فشره شهروندان و وجود محرک اقتصادی در کنار آمادگی سیستم شهری در بازیافت و پردازش زباله، در مجموع ضمن تضمین تمیزی شهر، هزینه های فرآیند را کاهش داده و در عین حال آلودگی محیط زیست را نیز کاهش می دهد. اما وقتی که شهروندان به صورت مساوی برای حمل زباله هزینه می دهند انگیزه ای برای آن ها جهت کاهش و تفکیک زباله مگر به صورت شخصی و موردی وجود نخواهد داشت، وقتی تفکیک با بی توجهی روبرو شده و مهم نباشد حجم زباله ها در یک ظرف زیاد شده و نگهداری آن ها با سطل های موجود مقدور نیست پس تقریبا هر شب باید زباله ها بیرون گذاشته شود و... به این ترتیب چرخه ناقصی از هزینه بالا، آلودگی محیط زیست و اتلاف نیروی انسانی، سوخت و امکانات ایجاد می شود. بازیافت هم در زمانی که زباله به درستی تفکیک نشده اگر مقرون به صرفه باشد، با دشواری و سودرسانی کم همراه خواهد بود.  

تجربه بازیافت و تفکیک زباله در کانادا

احتمالا مخاطبان بر این موضوع واقفند که در انتاریو و احتمالا بقیه نقاط کانادا، معمولا زباله ها را هفته ای یک بار می برند. یکی از دلایل این کار صرفه جویی در هزینه کارگر است. حقوق کارگر و بخصوص کارگرانی که کارهای سخت از این دست انجام می دهند در کانادا بالاست. میزان دقیق حقوق را نمی دانم ولی بعید می دانم یک رفتگر کمتر از ساعتی 25 دلار حقوق بگیرد (یعنی حدود ماهی 4200 دلار) که حقوق بسیار زیادی است. دلیل دوم این کار زیبایی شهر است. شب های آشغال بردن، قیافه خیابان ما دیدنی است. کیسه های مشکی و سطل های سیاه و خاکستری سر تا سر خیابان را پوشانده اند. حال تصور کنید این منظره کریه هر شب در خیابان ما برپا بود. پیش از ادامه مطلب لازم است چند نکته را عرض کنیم:

• دور ریختنی های قابل بازیافت را جداگانه می برند (در روز بردن سایر زباله ها و یا یک روز دیگر)
• معمولا در هر شهر یا محله ای، نقطه ای به عنوان دپوی زباله وجود دارد که می توانید خودتان زباله هاتان در آن محل تخلیه کنید
• اگر کار ساخت و ساز یا به اصطلاح بنّایی در منزل داشته باشید وحجم زباله حاصل از آن خیلی زیاد شود در اصطلاح Junk می گویند. شرکت هایی هستند که این نوع زباله ها را برایتان تخلیه می کنند. معمولا یک ظرف بزرگ از آن ها دریافت می کنید و آشغال ها را در آن ظرف می ریزید. بعد خودشان ظرف را به وسیله کامیونهای مخصوص این کار می برند و تخلیه می کنند. هزینه این کار را معمولا از جیب خودتان پرداخت می کنید.
• اگر زباله ها از نوع گیاهی باشند، مانند شاخه درخت یا برگ درختان، علاوه بر تخلیه هفتگی آنها به وسیله رفتگران، می توانید آنها را به محل های مخصوصی برای تخلیه ببرید. از این خرده گیاهان در تولید کود یا مواد دیگر استفاده می شود. پولی از این بابت از شما دریافت نمی شود.
• نظر به اینکه تخلیه زباله یک امر مربوط به شهرداری است، ممکن است شهرداری های مختلف قوانین مخصوص به خود را در این دارند که با یکدیگر متفاوت و یا حتی متضاد است.

هفته ای یک بار آشغال بردن معایب خودش را هم به همراه دارد. بزرگترین مشکل، نگهداری آشغال ها در طول یک هفته است و بدتر از آن اینکه اگر یک هفته فراموش کنید آشغال ها را بیرون بگذارید، کارتان واویلاست. حالا هم سطل هایتان پر شده است و هم بعضی کیسه ها بیش از یک هفته در گوشه ای افتاده اند و بوی مشمئز کننده آنها هوا را متعفن می کند. آپارتمان ها این مشکل را ندارند، به خاطر اینکه همه، اتاق زباله و معمولا شوت زباله Garbage Chute دارند و مسؤولی هم برای رسیدگی به آشغال ها وجود دارد. خانه ها برای اینکه مشمول بوی گند آشغال نشوند معمولا یا کیسه ها را در پارکینگ خانه نگهداری می کنند و یا آنها را در کنار منزل یا حیاط پشتی قرار می دهند. نگهداری زباله در هوای باز یک مشکل بزرگ به همراه دارد و آن هم مزاحمت ناشی از حیوانات است. بعضی حیوانات نظیر راکون، گربه و کلاغ از سر زدن به کیسه های زباله و پاره کردن آنها و ریختن مواد داخلشان لذت می برند. در بعضی نقاط که به طبیعت وحشی نزدیک تر هستند، وجود آشغال در بیرون از خانه ممکن است حیوانات وحشی نظیر خرس را به سمت خانه بکشد؛ بنابراین من یکی آشغال ها را بیرون نمی گذارم؛ اگر هم می گذاشتم از یک سطل بزرگ با در محکم و حتی قابل قفل شدن استفاده می کردم که مشکلی پیش نیاید.

گزینه بعدی استفاده از پارکینگ سرپوشیده منزل  است. بعضی منازل هم ممکن است محل خاصی برای این کار داشته باشند. تا وقتی که هوا خنک است و در کیسه ها را خوب ببندید، مساله خاصی با بوی بد ندارید. ولی اگر هوا گرم باشد، باید فکری به حال بوی تعفن موجود در پارکینگ کرد. یک راه منطقی استفاده از مواد بوگیر نظیر است. راه دیگر هم این است که اگر کمی در اصلی پارکینگ را باز نگهدارید هوا جریان پیدا می کند و محیط، بو نمی گیرد. اگر هم هواکش داشته باشید که چه بهتر (گرچه مشمول مصرف برق می شوید). نگارنده از روش لای در پارکینگ استفاده می کند. پارکینگ منزل ما دو تا در دارد. یکی در کنار پارکینگ و برای ورود و خروج آدم هاست و دیگری که به سمت بالا باز می شود در جلوی پارکینگ و برای ورود خودروها در نظر گرفته شده است. طبیعتا در ورود و خروج آدم ها را که نمی شود باز کرد چون آدم های ناخواسته! وارد منزل می شوند؛ بنابراین مواقعی که هوا گرم است ما به اندازه 5 الی 15 سانت درب جلویی گاراژ را باز می کنیم.

خلاصه اینکه باز شدن درب پارکینگ به نوعی با وضعیت آب و هوا ارتباط دارد. اگر دمای هوا از حد “بوی زباله” بالاتر باشد، بالا می رود و اگر از “حد بوی زباله” پایین تر باشد، پایین می آید.

*- برای مطالعه اطلاعات کامل وضعیت مدیریت پسماند در شهر تورنتو کانادا  اینجا کلیک کنید.